مسئولیت مدیران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در کشورهای ایالات‌متحده آمریکا و انگلستان براساس مفهوم «وظیفه امانتداری» توجیه می‌شود. این وظیفه در رویه قضایی با توجه به حقوق شرکت‌ها که بعضاً ناظر بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است و همچنین حقوق تراست تبیین می‌شود. عنصر اصلی این وظیفه از یک سو، افشای موارد تعارض منافع مدیران وابسته برای مدیران غیروابسته و از سوی دیگر تکلیف به بررسی این موارد توسط مدیران غیروابسته است.
در ایران، برخلاف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در انگلستان و ایالات‌متحده آمریکا که به وسیله هیأت مدیره متشکل از مدیران مستقل و غیرمستقل اداره می‌شود، صندوق توسط یک مدیر اداره می‌شود. این مدیر با رعایت مقررات و اساسنامه صندوق توسط مجمع عمومی و پس از تأیید صلاحیت حرفه‌ای وی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار انتخاب می‌شود. در حقوق ایران، برخلاف کشورهای انگلستان و ایالات‌متحده آمریکا، نهادی تحت عنوان تراست وجود ندارد و از سوی دیگر براساس قوانین و مقررات کنونی امکان تشکیل شرکت با سرمایه متغیر و جود ندارد. در ایران مدیر رکن اجرایی صندوق محسوب می‌شود و حدود وظایف و اختیارات او به موجب اساسنامه تعیین می‌شود. در اساسنامه، نمونه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سهام، مدیر در قبال دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری مکلف شده که با رعایت مفاد اساسنامه و مقررات، همواره صرفه و صلاح آن‌ها را رعایت کند. رعایت صرفه و صلاح سرمایه‌گذاران عبارت بسیار عامی است و ممکن است با مفهوم وظایف امانتداری در حقوق آمریکا و انگلستان تا اندازه‌ای نزدیک به نظر برسد. لیکن چنانچه بیان شد مدیر در حقوق دو کشور یاد شده در قبال صندوق دارای وظایف امانتداری است و نه در قبال سرمایه‌گذاران.
به نظر نگارنده، از آنجا که مدیر صندوق اموال صندوق را در اختیار دارد و باید آن‌ها را به صرفه و صلاح سرمایه‌گذاران اداره نماید، می‌توان مستنبط از ماده ۶۳۱ قانون مدنی، مدیر صندوق را در قبال اموال صندوق نوعی امین محسوب کرد که مانند هر امین دیگری دو وظیفه کلی را بر عهده دارد. اول آنکه، اموال صندوق را حفاظت کند و مواظبت لازم را معمول دارد تا از تلف و ناقص شدن اموال صندوق جلوگیری گردد. ماهیت این تعهد امین در حفاظت از مورد ودیعه از نوع «تعهد به وسیله» است. همچنین، اگر مالک شرایط خاصی را برای نگهداری از مال تعیین کرده باشد، امین باید شرایط مقرره را رعایت نماید (ماده ۶۱۲ قانون مدنی) و در غیر این صورت مطابق متعارف از اموال صندوق نگهداری کند. وظیفه دیگر مدیر آن است که در پایان مدیریت خویش، اموال صندوق را همان طور که هست و در همان حالتی که به وی سپرده شده به صندوق رد کند (ماده ۶۲۰ قانون مدنی). برخلاف تعهد قبلی، این تعهد امین از نوع تعهد به نتیجه است و حتی اثبات عدم تقصیر مدیر وی را از تکلیف اموال صندوق مبری نمی‌کند. در پایان به نظر می‌رسد با تمسک به استدلال فوق می‌توان معیار مناسبی را در ایران در اختیار مراجع رسیدگی کننده به دعاوی راجع به مسئولیت مدیر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک قرار داد.
مرضیه خلیلی
منبع: فصلنامه بورس اوراق بهادار (سال: ۸، شماره: ۳۲)
صندوق های سرمایه گذاری مشترک مدیر صندوق امانتداری امین
